Your chess skill revealed - określenie elementów szachowych oraz wiedzy zawodnika (3)

Jest wiele elementów, które trzeba znać i opanować, aby dobrze lub bardzo dobrze grać w szachy. Kontynuujemy wymienianie tych elementów na które składają się szachowe umiejętności. Jeśli zawodnik legitymuje się wysoką kategorią oraz ma "niezłego szachowego skila", to jakie tematy i elementy szachowej edukacji powinien (czy wręcz musi?!) znać oraz skutecznie stosować na szachownicy? Temu właśnie będzie służyć ta seria - zaprezentujemy i wyjaśnimy w niej podstawy związane z różnymi tematami, które są chlebem powszednim dla trenerów, istotnym materiałem dla instruktorów... i niekiedy czarną magią dla amatorów (nie wspominając o rodzicach czy kibicach).

1. PODSTAWY TAKTYKI (wiedza)
a) motywy taktyczne [1-5]
b) motywy taktyczne [6-10]
c) motywy taktyczne [11-15]
d) motywy taktyczne [16-20]
e) motywy geometryczne
f) poświęcenie materiału
g) kombinacja

2. PODSTAWY STRATEGII (wiedza)
a) rozwój figur
b) kontrola i znaczenie centrum
c) bezpieczeństwo króla
d) wymiana figur i pionów
e) linie

3. TEORIA SZACHOWA (wiedza)
a) najkrótsze (najszybsze) maty
b) mat głupca i mat szewski
c) podstawowe schematy matowe
d) słynne krótkie partie
e) błędy debiutowe

4. PODSTAWY GRY KOŃCOWEJ (wiedza)
a) wolny pion
b) kwadrat przemiany piona
c) opozycja
d) pola krytyczne
e) zugzwang
f) rodzaje pionów
g) K+p vs K

5. GRA TURNIEJOWA (wiedza)
a) przygotowanie do partii
b) przygotowanie do zawodów
c) radzenie sobie ze stresem
d) wnioski z partii
e) wnioski z zawodów
f) korekta błędów i analiza partii
g) realizacja i modyfikacja planu
h) końcowa ocena uzyskanego wyniku


1. PODSTAWY TAKTYKI (umiejętności)
a) omówienie motywów taktycznych [1-5] podwójne uderzenie (podwójny atak), odciągnięcie, zaciągnięcie, wieczny szach, pat
b) omówienie motywów taktycznych [6-10] zwolnienie (oswobodzenie) linii lub pola, odkryty atak, odkryty szach, podwójny szach, przesłona
c) omówienie motywów taktycznych [11-15] związanie, szpila, rentgen, słabość 1(8) linii, wtrącony ruch
d) omówienie motywów taktycznych [16-20] blokada, zamykanie figury, usunięcie obrońcy, desperado, przeciążenie
e) czym są motywy geometryczne oraz jak je rozpoznawać i wykorzystywać
f) co to jest poświęcenie materiału, po czym rozpoznać niepoprawne poświęcenie
g) czym jest kombinacja i jak odróżniać kombinacje poprawne od niepoprawnych

2. PODSTAWY STRATEGII (umiejętności)
a) na czym polega rozwój figur, jaką funkcje ono spełnia
b) kontrola i znaczenie centrum - możliwości kontroli centrum
c) bezpieczeństwo króla - jak zabezpieczyć i chronić króla
d) wymiana figur i pionów - kiedy wymieniać a kiedy unikać wymian
e) linie - poziome, pionowe i przekątne; linie otwarte, półotwarte i zamknięte

3. TEORIA SZACHOWA (umiejętności)
a) najkrótsze (najszybsze) maty - jakie są warunki wykonania takich matów, kiedy należy je stosować i jak się przed nimi bronić
b) mat głupca i mat szewski - dziecięce maty i ich rodzaje
c) podstawowe schematy matowe - czym jest schemat matowy i ile trzeba znać takich schematów
d) słynne krótkie partie - czym jest miniatura, jak unikać szybkich porażek
e) błędy debiutowe - po czym odróżnić dobry ruch od błędu w debiucie, jak wykorzystywać takie błędy oraz jak ich unikać

4. PODSTAWY GRY KOŃCOWEJ (umiejętności)
a) wolny pion - czym jest, jak powstaje i jakie są jego możliwości
b) kwadrat przemiany piona - czym jest, jak go rozpoznać i co to nam daje
c) opozycja - czym jest opozycja i jakie są jej rodzaje, czemu służy opozycja
d) pola krytyczne - od czego zależą pola krytyczne i po co o nie walczymy
e) zugzwang - czym jest i dla kogo korzystne jest jego zdobycie
f) rodzaje pionów - izolowane, zdwojone, strojone, odstałe, wiszące, zablokowane i wolne
g) K+p vs K - podstawowa końcówka i zasady jej oceny oraz plan rozgrywania dla obu stron

5. GRA TURNIEJOWA (umiejętności)
a) przygotowanie do partii - na czym polega przygotowanie się do konkretnej partii
b) przygotowanie do zawodów - jak należy się przygotować do zawodów i czego unikać
c) radzenie sobie ze stresem - metody i techniki opanowywania negatywnych skutków stresu
d) wnioski z partii - co spowodowało końcowy wynik partii, czego nowego się nauczyłem, jak oceniam mój poziom gry i zaangażowania
e) wnioski z zawodów - co poszło dobrze a co źle, co zrobić, aby następnym razem poszło lepiej, jakie są moje aktualne największe słabości a co stanowi największą siłę (potencjał)
f) korekta błędów i analiza partii - co i jak należy poprawić, jak analizować partie, czemu służy analiza
g) realizacja i modyfikacja planu - na ile udało się zrealizować plan i osiągnąć zaplanowany cel, jakie trzeba wprowadzić zmiany do planu, na które elementy należy zwrócić szczególną uwagę
h) końcowa ocena uzyskanego wyniku - na ile uzyskany wynik odpowiada naszym możliwościom, gdzie była możliwość polepszenia wyniku, o czym mówi nam aktualny wynik i jak ma się do wcześniejszych rezultatów

Dla kogo jest przeznaczony ten zestaw elementów szachowej wiedzy i możliwe pytania (zadania) mające określić umiejętności zawodnika? Myślę, że te elementy powinny być opanowane przez każdego zawodnika, który chce powiedzieć, że w pełni opanował podstawowe zasady gry w szachy. Najczęściej odpowiada to poziomowi średniej piątej (lub słabszej czwartej) kategorii (zwłaszcza jeśli zawodnik trochę zdążył pograć w szachy). Tak więc można określić to jako niezbędne minimum dla poziomu zawodnika 1200-1400. Zwykle na opanowanie tych tematów wystarcza około 24-30 godzin zegarowych (tzn. około 32-40 zajęć 45-minutowych).

Warto pamiętać, że jest to jedynie przykładowy zestaw zagadnień (pytań), więc każdy może sobie samodzielnie ułożyć pytania (zagadnienia) testowe - w zależności od potrzeb uczestników oraz ich możliwości (chodzi także o metody, narzędzia oraz techniki pracy jak i czas przeznaczony na dane zajęcia).

Your chess skill revealed - określenie elementów szachowych oraz wiedzy zawodnika (2)

Nadal będziemy przyglądać się temu z czego składają się szachowe umiejętności. Jeśli zawodnik legitymuje się wysoką kategorią oraz ma "niezłego szachowego skila", to jakie tematy i elementy szachowej edukacji powinien (czy wręcz musi?!) znać oraz skutecznie stosować na szachownicy? Temu właśnie będzie służyć ta seria - zaprezentujemy i wyjaśnimy w niej podstawy związane z różnymi tematami, które są chlebem powszednim dla trenerów, istotnym materiałem dla instruktorów... i niekiedy czarną magią dla amatorów (nie wspominając o rodzicach czy kibicach).

1. PODSTAWY TAKTYKI (wiedza)
a) wartość bierek
b) przewaga
c) strata
d) wymiana
e) atak
f) obrona
g) porównywanie ataku vs obrony
h) zysku vs strata + obliczenia
i) groźba i jej realizacja
j) rekompensata

2. ELEMENTARNE MATOWANIE (wiedza)
a) K+2H
b) K+HW
c) K+2W
d) K+H
e) K+W
f) K+2G

3. TEORIA SZACHOWA (wiedza)
a) trzy części partii szachowej
b) debiut
c) gra środkowa
d) końcówka
e) cele gry w debiucie
f) cele gry w grze środkowej
g) cele gry w końcówce

4. GRA TURNIEJOWA (wiedza)
a) reguły gry w szachy
b) zasady gry turniejowej
c) najważniejsze zasady gry turniejowej
d) przerwanie i zakończenie partii
e) zapis partii, zegar szachowy
f) reklamacja, decyzje sędziego
g) kodeks szachowy
h) sytuacje nieopisane w kodeksie
i) zachowanie Fair Play
j) niesportowe zachowanie
k) nagrody, wyróżnienia oraz kary i nagany
l) punktacja podstawowa i dodatkowa
ł) miejsce końcowe w tabeli


1. PODSTAWY TAKTYKI (umiejętności)
a) co oznacza termin "wartość bierek", podaj wartość każdej z bierek, czym jest wartość relatywna a czym obiektywna
b) czym jest przewaga, po czym poznać kto ma przewagę, jakie są rodzaje przewagi, czemu służy przewaga
c) czym jest strata, po czym poznać kto ma stratę, jakie są rodzaje straty, czemu służy strata
d) czym jest wymiana, kiedy i jak można wymieniać bierki, jaka jest istota (sens) wymiany, kiedy wymiana jest korzystna a kiedy niekorzystna
e) atak - definicja, czemu służy atak, po czym rozpoznać poprawny i niepoprawny atak,
f) obrona - definicja, czemu służy obrona, po czym rozpoznać poprawną i niepoprawną obronę,
g) porównywanie ataku vs obrony - ile bierek atakuje a ile broni dany punkt (pole) na którym stoi (lub ma zamiar stanąć) bierka
h) zysku vs strata + obliczenia - czym jest zysk a czym strata, jak rozpoznać kto zyska (zyskuje) a kto straci (traci), jak obliczyć wielkość zysku lub straty
i) groźba i jej realizacja - czym jest groźba, czym jest realizacja groźby, czym się różni groźba realna od pozornej
j) rekompensata - co oznacza ten termin, jak i po czym rozpoznać czy mamy rekompensatę, co nam daje i czemu służy rekompensata

2. ELEMENTARNE MATOWANIE (umiejętności)
a) matowanie K+2H - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania
b) matowanie K+HW - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania
c) matowanie K+2W - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania
d) matowanie K+H - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania
e) matowanie K+W - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania
f) matowanie K+2G - cel końcowy oraz istotne uwagi, wyjaśnienie procesu i etapów matowania

3. TEORIA SZACHOWA (umiejętności)
a) jak nazywają się trzy części partii szachowej, z czego wynika ich podział, po czym rozpoznać daną część partii
b) co to znaczy debiut, jakie są rodzaje debiutów, czym sie charakteryzują dane debiuty, czym są warianty i kody debiutowe
c) czym jest gra środkowa, co jest istotnym elementem pozycji w grze środkowej, kiedy zaczyna i kończy się gra środkowa
d) czym jest gra końcowa, co jest istotnym elementem pozycji w grze końcowej, kiedy zaczyna i kończy się końcówka
e) jakie są cele gry w debiucie, po czym rozpoznać realizację celów w tej fazie gry, co należy robić, gdy ktoś nie realizuje tych celów
f) jakie są cele gry w grze środkowej, po czym rozpoznać realizację celów w tej fazie gry, co należy robić, gdy ktoś nie realizuje tych celów
g) jakie są cele gry w końcówce, po czym rozpoznać realizację celów w tej fazie gry, co należy robić, gdy ktoś nie realizuje tych celów

4. GRA TURNIEJOWA (umiejętności)
a) reguły gry w szachy - czym się różnią reguły od zasad, czym są wyjątki, jakie są najważniejsze i najtrudniejsze (najczęściej mylone) reguły
b) zasady gry turniejowej - czym się różni partia towarzyska od turniejowej, czy zwycięstwo i porażka w turnieju są takie same jak w zwykłej partii, kto i jak reguluje zasady w grze turniejowej, kogo obowiązuje reguły turniejowe
c) najważniejsze zasady gry turniejowej - jakie są najważniejsze i najtrudniejsze (najczęściej mylone) zasady gry turniejowej, po czym poznać, że są one najbardziej istotne, gdzie można znaleźć takie reguły, czy można (albo trzeba) nauczyć się ich na pamięć
d) przerwanie i zakończenie partii - kiedy i dlaczego partia zostaje przerwana, czym się różni przerwanie od zakończenia partii, kto i jak może przerwać oraz zatrzymać partię, jakie są sposoby zakończenia partii, na czym polega przerwanie partii i czym można samemu przerwać (zatrzymać) partię
e) zapis partii, zegar szachowy - czym jest zapis partii i w jaki sposób go prowadzimy; co to jest zegar szachowy i do czego służy, co się dzieje, gdy zegar szachowy działa nieprawidłowo, jaka jest funkcja zegara szachowego, czy i kiedy można grać partie bez użycia zegara, jakie są rodzaje zegarów
f) reklamacja, decyzje sędziego - co to jest reklamacja, kto, jak, gdzie i kiedy może składać reklamację, ile reklamacji można złożyć w czasie partii, a ile w czasie całych zawodów (turnieju), co to jest decyzja sędziego, w jaki sposób sędzia podejmuje decyzje, czy od decyzji można się odwołać (nie zgodzić się z nią), jakie są konsekwencje nieprawidłowych decyzji sędziego oraz niewykonywania ich przez zawodnika
g) kodeks szachowy - czym jest kodeks szachowy a czym regulamin, czy w kodeksie można znaleźć odpowiedź na wszystkie pytania, gdzie można znaleźć kodeks szachowy, czy kodeks szachowy trzeba znać na pamięć, czy sędzia może wydawać decyzje bez powoływania się na kodeks, kto, jak i kiedy (jak często) zmienia kodeks, czy wszystkie przepisy gry znajdują się w kodeksie, czy kodeks jest napisany po polsku czy też w innych językach, jaki kodeks szachowy jest najważniejszy
h) sytuacje nieopisane w kodeksie - czy istnieją sytuacje, które nie są uregulowane (wyjaśnione) przez kodeks, jak zachować się w takich sytuacjach, na co powołuje się sędzia a na co zawodnik, gdy dochodzi do takich sytuacji, czy sędzia zawsze ma rację
i) zachowanie Fair Play - czym jest istota Fair Play, co to znaczy grać w zgodzie z zasadami (duchem) Fair Play, gdzie są spisane te zasady, po czym można rozpoznać zawodnika, który stosuje te zasady, czy zawsze trzeba przestrzegać tych zasad, co się dzieje, gdy zawodnik ich nie przestrzega
j) niesportowe zachowanie - czym jest takie zachowanie, jak rozpoznać takie zachowanie, jakie są konsekwencje takiego zachowania, czy każde zachowanie niesportowe jest niezgodne z kodeksem szachowym, czy każde zachowanie niezgodne z kodeksem szachowym jest niesportowe, istota sportu
k) nagrody, wyróżnienia oraz kary i nagany - czym są i jaki mają cel; kiedy i za co można je otrzymać, jakie są konsekwencje ich otrzymania, czym się od siebie różnią, jakie są ich rodzaje, kto, gdzie, kiedy, jak, za co i komu je wymierza (rozdaje)
l) punktacja podstawowa i dodatkowa - czym jest punktacja w szachach, jaka jest różnica pomiędzy punktacją podstawową i dodatkową, która punktacje jest lepsza, a która ważniejsza, jakie są rodzaje punktacji w szachach, ile jest punktacji podstawowych a ile dodatkowych, kto i jak decyduje jakie punktacje będą brane pod uwagę (tzn. będą ważniejsze od innych)
ł) miejsce końcowe w tabeli - jak sprawdzić, które miejsce w tabeli końcowej zajęliśmy (albo zajmujemy w danej chwili), po czym poznać czy zajęliśmy dobrze czy złe miejsce, w jaki sposób jest obliczane i publikowane takie miejsce, czy jest możliwe, że nasze miejsce w tabeli nie zgadza się z tym co wydarzyło się naprawdę, co należy zrobić, aby następnym razem zająć wyższe miejsce w tabeli, czy zajęcie wysokiego miejsca w tabeli zawsze oznacza dobrą wiadomość, jakie znaczenie ma zajęte przez nas miejsce w tabeli

Dla kogo jest przeznaczony ten zestaw elementów szachowej wiedzy i możliwe pytania (zadania) mające określić umiejętności zawodnika? Myślę, że te elementy powinny być opanowane przez każdego zawodnika, który chce powiedzieć, że w pełni opanował podstawowe zasady gry w szachy. Najczęściej odpowiada to poziomowi bk (bez kategorii) bądź poziomowi słabej piątej kategorii (zwłaszcza jeśli zawodnik trochę zdążył pograć w szachy). Tak więc można określić to jako niezbędne minimum dla poziomu zawodnika 1100-1200. Zwykle na opanowanie tych tematów wystarcza około 12-16 godzin zegarowych (tzn. około 16-20 zajęć 45-minutowych).

Warto pamiętać, że jest to jedynie przykładowy zestaw zagadnień (pytań), więc każdy może sobie samodzielnie ułożyć pytania (zagadnienia) testowe - w zależności od potrzeb uczestników oraz ich możliwości (chodzi także o metody, narzędzia oraz techniki pracy jak i czas przeznaczony na dane zajęcia).

Your chess skill revealed - określenie elementów szachowych oraz wiedzy zawodnika (1)

Tym razem przyjrzymy się temu z czego składają się szachowe umiejętności. Jeśli zawodnik legitymuje się wysoką kategorią oraz ma "niezłego szachowego skila", to jakie tematy i elementy szachowej edukacji powinien (czy wręcz musi?!) znać oraz skutecznie stosować na szachownicy? Temu właśnie będzie służyć ta seria - zaprezentujemy i wyjaśnimy w niej podstawy związane z różnymi tematami, które są chlebem powszednim dla trenerów, istotnym materiałem dla instruktorów... i niekiedy czarną magią dla amatorów (nie wspominając o rodzicach czy kibicach).

1. ZASADY GRY (wiedza)
a) szachownica i notacja pól
b) pozycja początkowa
c) ruchy proste (bez bicia)
d) ruchy złożone (z pobiciem)
e) piony
f) notacja szachowa
g) specjalne własności króla (szach)
h) roszada (warunki)
i) mat
j) pat
k) inne rodzaje remisu (wieczny szach)
l) metody notacji szachowej
ł) porównywanie wartości bierek
m) promocja piona
n) bicie w przelocie
o) trzy części szachowej partii

1. ZASADY GRY (umiejętności)
a) ile pól liczy szachownica, jakiego koloru pola są na szachownicy, wymień dowolną linię pionową, poziomą i ukośną, jaką figurą jest szachownica, jak rozpoznajemy i notujemy dowolne pole na szachownicy
b) jakie są niezbędne warunki, aby pozycja początkowa była prawidłowa, jak zapamiętać gdzie ustawiamy hetmana oraz narożne pole po prawej stronie
c) jak ruszają się wszystkie figury
d) jak zbijają wszystkie figury
e) jak poruszają się i zbijają piony
f) jakie są symbole notacji szachowej i co oznaczają, jak zapisujemy ruchy zwykle i złożone
g) co to znaczy, że król znajduje się pod szachem (w szachu), co się dzieje, gdy oba króle stoją obok siebie lub gdy oba są atakowane
h) wymień wszystkie warunki roszady - z podziałem na szachowe i nieszachowe
i) czym jest mat - jakie są niezbędne warunki; czym różni się mat od szacha
j) czym jest pat - jakie są niezbędne warunki; czym różni się pat od mata
k) wymień inne rodzaje remisu (w tym określ czym jest wieczny szach)
l) jakie są metody notacji szachowej - które i dlaczego wykorzystujemy w różnych sytuacjach
ł) podaj wartości bierek oraz oceń, która z grup bierek jest cenniejsza, co to znaczy relatywna wartość bierek - od czego ona zależy, czy pion może być silniejszy od wieży
m) jak wykonujemy promocję piona, na jakie bierki możemy a na jakie nie możemy zamienić piona w ramach promocji, kiedy nie możemy wykonać promocji i dlaczego, ile najwięcej hetmanów jednego koloru możemy mieć w czasie gry (a ile wież, skoczków, gońców oraz króli)
n) jakie są warunki bicia w przelocie, kiedy nie możemy wykonać tego zbicia
o) wymień trzy części partii szachowej, omów po czym można rozpoznać każdą z nich

Dla kogo jest przeznaczony ten zestaw elementów szachowej wiedzy i możliwe pytania (zadania) mające określić umiejętności zawodnika? Myślę, że te elementy powinny być opanowane przez każdego zawodnika, który chce powiedzieć, że w pełni opanował podstawowe zasady gry w szachy. Najczęściej odpowiada to poziomowi bk (bez kategorii) bądź poziomowi słabej piątej kategorii (zwłaszcza jeśli zawodnik trochę zdążył pograć w szachy). Tak więc można określić to jako niezbędne minimum dla poziomu zawodnika 1000-1100. Zwykle na opanowanie tych tematów wystarcza około 3-4 godziny zegarowe (tzn. 4-6 zajęć 45-minutowych).

Warto pamiętać, że jest to jedynie przykładowy zestaw zagadnień (pytań), więc każdy może sobie samodzielnie ułożyć pytania (zagadnienia) testowe - w zależności od potrzeb uczestników oraz ich możliwości (chodzi także o metody, narzędzia oraz techniki pracy jak i czas przeznaczony na dane zajęcia).

Pomyśl zanim uwierzysz – co nieco o mitach, stereotypach i dziwnych szachowych cudach (7)

Poniżej zaprezentuję kolejny przykład z wielu nieprawdziwych twierdzeń z dziedziny szachów. Sami oceńcie na ile są one wam znane i czy znacie ich obalenie:

MIT 10: Strategia to tylko niepotrzebny element (a jeszcze do tego - zbyt abstrakcyjna), więc bez niego też będę w stanie stać się dobrym zawodnikiem.

No i masz babo placek! Kolejny mit, którymi karmią się amatorzy i osoby, które wierzą w drogi na skróty - zamiast tradycyjnego podejścia: efektywnej pracy i wytrwałości, które w końcowym rozrachunku przynoszą sukces.

Najpierw powiedzmy sobie o tym czym jest i jak jest rozumiana strategia.

Przykładowo taki opis znalazłem na stronie wikibooks.org:
Strategia jest ogólnym planem rozgrywania partii. Celem działań strategicznych jest nie tyle danie mata lub zdobycie figury, a raczej przygotowanie pozycji tak, aby można było przeprowadzić taki atak. Strategia polega na stworzeniu najlepszej możliwej pozycji własnych figur i zmuszenie przeciwnika do pogarszania swojej pozycji i utrudniania mu ataków.

Czy powyższy opis jest dobry? Na początek w zupełności wystarczy. Jednak zobaczmy jak definiują strategię mistrzowie świata. Mam wrażenie, że dobrze skomentowane ich myśli będą pomocne ku temu, aby lepiej zrozumieć ten trudny temat.

1. Strategy requires thought; tactics require observation. – Max Euwe

Max Euwe poszedł po linii najmniejszego oporu, ale przy okazji chyba najwyraźniej określił strategię w odniesieniu do taktyki. Co zatem powiedział? "Strategia wymaga myślenia, a taktyka jedynie uważnej obserwacji". Inaczej mówiąc, jeśli chcemy znaleźć taktyczne uderzenie, to wystarczy rozpoznać pewne wzorce szachowe (ang. chess patterns) oraz zobaczyć jakie elementy taktyczne są w pozycji kluczowe. W zależności od skali trudności zadania (pozycji) - może to zająć od sekundy do kilku minut. Zwykle mistrzowie zauważają taktykę w ciągu kilku bądź kilkunastu sekund. Dlaczego zatem tak długo myślą? Przede wszystkim dlatego, że oceniają pozycję po zakończeniu wariantu a dodatkowo sprawdzają czy po drodze nie ma jakiegoś (prostego) obalenia ich pomysłu.

2. When you see a good move, wait – look for a better one. – Emanuel Lasker

Klasyczne powiedzenie, które przeszło przez wiele dekad, ale nadal pozostaje aktualne. Lasker dał prostą i zarazem istotną radę dla wszystkich (od amatora po mistrza świata), mówiąc: "Kiedy widzisz (znajdziesz) dobry ruch, zaczekaj - poszukaj jeszcze lepszego rozwiązania". Jest tu ukryta ogólna strategia, ponieważ czasami proste wzięcie piona bądź figury (taktyka) może spowodować, że za chwilę nie będziemy w stanie naprawić naszej pozycji, która "magicznie" ulegnie pogorszeniu.

3. To play according to textbooks is fine, up to a certain level. Perhaps up to master level, but not to grandmasters. – Vladimir Kramnik

Natomiast mistrz świata Kramnik pokazuje już szczyty szachowe najwyższego kalibru. Wyjaśnia on przy okazji również to dlaczego arcymistrzowie zwykle sami pisują książki, a nie czytują te, które są głównie kierowane do graczy do poziomu mistrza. Nietypowe stwierdzenie Kramnika, iż "granie według teorii zawartej w książkach jest w porządku do pewnego poziomu; być może jest wystarczające do poziomu mistrza, ale nie arcymistrza". Innymi słowy na najwyższym poziomie światowych szachów strategia szachowa jest na bieżąco tworzona i udoskonalana.

Podsumowując ten wstęp możemy stwierdzić, że strategia na pewno nie jest taktyką (Euwe), widząc dobry ruch trzeba go przemyśleć i poszukać jeszcze lepszego (Lasker), zaś na najwyższym poziomie trzeba ją tworzyć na bazie nie tylko obecnej teorii zawartej w książkach, lecz także wykorzystując własne doświadczenia i przemyślenia (Kramnik).

Czym zatem jest ta magiczna strategia? Jest to najszersze pojęcie, więc jednocześnie obejmuje ono całość gry. Jeśli wygranie wojny polega na wygraniu większej liczby bitew, wówczas wojna jako całość będzie strategią, zaś poszczególne bitwy - taktyką. Inaczej mówiąc - strategia mówi nam co trzeba zrobić, gdy aktualnie na desce nie ma możliwości zrealizowania tak zwanych "taktycznych strzałów".

Najogólniej ujmując strategia szachowa zawiera stawianie (określanie) długoterminowych planów, które mogą być dzielone na mniejsze części (krótkie plany). Przykładem strategicznego rozważania może być to, aby przerzucić figurę na określone miejsce, bądź też wytworzenie u przeciwnika słabości a nawet pozbycie się własnego defektu (słabości) pozycji. Do tego strategia szachowa nierozłącznie wiąże się z oceną pozycji jak też określaniem przyszłego rozwoju gry i możliwych (realnych) do osiągnięcia celów.

Czy będę pokazywał przykłady strategiczne? Nie, absolutnie nie. Po pierwsze dlatego, że akurat nie jest to celem artykułu, a po drugie - są różni autorzy (o niebo lepiej rozumiejący szachowe zagadnienia), którzy już dawno o tym już napisali przeróżne książki czy też artykuły.

Zastanówmy się czy strategia to rzeczywiście niepotrzebny element w rozwoju szachowym. Zadam proste pytanie: wyobraź sobie, że przed tobą jest pozycja w której nie ma możliwości zastosowania poprawnej taktyki w ciągu najbliższych kilku lub kilkunastu ruchów. Co wtedy trzeba zrobić? Jak zagrać? Czy wystarczy zagrać dowolny ruch, który nie podstawia materiału? Niestety nie. Bez rozpoznania strategicznych wymagań pozycji będziemy wykonywali ruchy, które są określane jako "niezgodne z duchem pozycji". Jakie będą tego konsekwencje? W zależności od rodzaju pozycji - prędzej czy później okaże się, że "magicznie" brakuje nam możliwości zagrania ruchu, który albo odpiera groźby przeciwnika albo pozwala przeciwnikowi na przełamanie naszej pozycji. Cały urok i niedowierzanie jest związane z tym, że najczęściej taktyka natychmiast pokazuje nam popełniony błąd, zaś strategia stopniowo i powoli sprawia, że pozycja "zaczyna się sypać".

Weźmy pod uwagę budowę domu. Jeśli postawimy (zbudujemy) go na solidnych fundamentach (strategia), wówczas przetrwa wiele ciężkich chwil. Natomiast jeśli pozwolimy sobie na to, aby fundamenty stawiać na glinianych nogach, to przy pierwszym trzęsieniu ziemi (taktyka) - dom zawali się w drobny pył. Zwykle to jednak kolejne burze i stopniowy upływ czasu - sprawią, że dom zacznie się rozsypywać. Tak samo bywa z błędami strategicznymi - po pewnych czasie okazuje się, że albo nie zdążymy rozwinąć wszystkich figur albo w zamian za bezpieczeństwo i współpracę naszego wojska... konieczne jest oddanie materiału.

Tak czy inaczej w dłuższej perspektywie brak zrozumienia i stosowania zasad strategii będzie elementem odpowiedzialnym za to, że zawodnik nie będzie w stanie przeskoczyć pewnego poziomu (zwykle jest to poziom trzeciej bądź najdalej drugiej kategorii). Konsekwencją tego będzie fakt, że NIGDY nie będziemy dobrym zawodnikiem - bez względu na to ile milionów zadań taktycznych rozwiążemy. Taktyczne umiejętności będą jedynie opóźniały (hamowały) proces degeneracji uzyskiwanych przez nas pozycji oraz rozwoju szachowego. Skąd o tym wiem? Otóż przede wszystkim moje wnioski i przemyślenia opieram się na własnym przykładzie (kilka dobrych lat zmarnowane, bo nikt nie powiedział mi, że bez strategii nigdy nie przeskoczę poziomu przeciętnej 3 kategorii). Poza tym analizowałem setki rozegranych partii i znalazłem przyczyny dla których amatorzy (nawet ci bardziej ambitni) nie są w stanie przeskoczyć pewnego poziomu. Zapewne wy również znacie jakiegoś zawodnika, który generalnie jest w stanie grać poprawnie i ma zacięcie taktyczne, ale w dłuższej perspektywie okazuje się, że po osiągnięciu danego poziomu... stoi on w miejscu. Tak, najczęściej kuleje u niego strategia, zaś o tak zwanym planowaniu wie jedynie tyle, że "trzeba poświęcić tu i tam, a potem albo jest mat albo powstaje duża przewaga materialna". Jeśli jednak zapytasz takiego grajka co trzeba robić w pozycji, gdy nie ma zastosowania taktyka, to najczęściej z rozbrajającym uśmiechem odpowie: "No jak to co?! Trzeba dalej atakować aż w końcu wygrasz partię". Zwykle mija kilkanaście lat bądź kilkadziesiąt tysięcy rozegranych partii (tak, przez Internet można rozgrywać tysiące partii rocznie), gdy taki grajek zaczyna sobie zdawać sprawę, że ci utytułowani gracze jednak stosują coś czego on kompletnie nie dostrzega, a tym bardziej rozumie. W przeciwnym wypadku bycie szachowym mistrzem byłoby niemal równoznaczne ze świetnie opanowaną taktyką, wykuciem wariantów debiutowych oraz opanowaniem kilkunastu końcówek. Tak jednak nie było, nie jest i NIGDY nie będzie. Winowajcą tego stanu jest oczywiście strategia.

PRAWDA: Bez strategii niemożliwe jest stawanie się dobrym zawodnikiem. Brak strategii oznacza zatem brak szachowego rozwoju (w najszerszym ujęciu). Wyjątkiem może być sytuacja w której zawodnik jest w stanie obliczać warianty na 30-50 ruchów do przodu (w zależności od złożoności pozycji) i wybierać najlepsze rozwiązania. To jednak jak na razie udaje się jedynie silnikom szachowym (w uproszczeniu - programom grającym w szachy). Ludzie nie są w stanie wykonywać takiej gigantycznie trudnej i żmudnej pracy. To mniej więcej tak jakby ktoś "na piechotę" (bez używania kalkulatora, komputera i innych technik matematycznych) chciał dodawać liczby od 1 do miliona. Tak, skala trudności (i przy okazji nudności oraz żmudności zadania) jest mniej więcej taka sama - stąd ludzie mają do dyspozycji taką magiczną sztuczkę, która pozwala im grać szachy na mistrzowskim poziomie. I właśnie jest nią omawiana przez nas strategia (czy też inaczej definiowane planowanie).

Pozostaje jeszcze odpowiedź na pytanie czy strategia jest abstrakcyjnym pojęciem. Technicznie tak, gdyż nie można jej zważyć ani zmierzyć - nie istnieje w rzeczywistości tak jak stół, szachownica czy zegar. Praktycznie jednak można powiedzieć, że bez niej szachy nie byłyby tak potężną możliwością rozwijania samego siebie (zwłaszcza intelektualnego potencjału). Do tego warto dodać, że pomimo, iż strategia może być oceniana jako wiedza trudna, wymagająca wysiłku oraz wytrwałości, to na pewno jest ona do nauczenia. Obecnie dysponujemy wieloma materiałami, które nam w tym pomagają. Są książki, artykuły czy też materiały wideo (popularne szachowe filmiki), które dają nam możliwość zrozumienia w jaki sposób całość gry jest realizowana. Bardzo cennym dodatkiem są również komentowane słownie partie, które można znaleźć zarówno w książkach (zbiory partii komentowanych) jak i bazach szachowych.

Wypada na koniec dodać, że jeszcze 30-40 lat temu było jedynie dostępnych kilka książek na temat strategii czy planowania. Dzisiaj mamy do dyspozycji co najmniej kilkanaście pozycji o tej tematyce, a do tego również mamy dostęp do zbiorów partii komentowanych, które są liczone w setkach tysięcy. Tak więc jedynym warunkiem jest tak naprawdę decyzja o tym czy chcemy rozumieć szachy jako całość (strategia, planowanie i ich małe dziecko - planowanie) czy jedynie wystarczy nam to, że będziemy grali "na czuja" i dzięki temu nigdy nie będzie nam dam rozumieć głębie szachów i piękno idei, które są ukryte wiele ruchów naprzód.