Szachowe motywy taktyczne - cz.9 (ostatnia): usunięcie obrońcy, przeciążenie oraz desperado - czyli pomyśl zanim automatycznie wykonasz bicie

Dziś już ostatnie szachowe motywy taktyczne: usunięcie (zlikwidowanie) obrońcy, przeciążenie oraz desperado (kamikadze).

Zobaczmy krótko jakie motywy taktyczne rozróżniamy. Ostatnio pokazałem listę, więc czas im się nieco bliżej przyjrzeć.

Poniżej na własne potrzeby opracowałem 20 najbardziej popularnych motywów taktycznych. Dziś omawiam dalsze. Oczywiście są one opisywane niemal we wszystkich książkach mówiących o taktyce (czy też kombinacjach), niemniej warto pokazać je po jednym "na spokojnie". Poza tym nie bez znaczenia jest także to, że nie wszyscy mają ochotę, czas i możliwości... czytywać szachowe książki!

Najczęściej spotykane motywy taktyczne w szachach:
18) usunięcie (zlikwidowanie) obrońcy
19) desperado (kamikadze)
20) przeciążenie

Zaczniemy omawianie motywów od likwidowania (usunięcia) obrońcy.

Na czym polega usunięcie obrońcy? Jak sama nazwa wskazuje: zadaniem tego motywu jest zlikwidowanie (pobicie) figury (niekiedy także piona), która broni ważnego punktu. Przykładowo jeśli skoczek broni pola na którym moglibyśmy postawić mata… wówczas jeśli go usuniemy (pobijemy), to ważne pole pozostanie bez obrony. Oto prosty przykład:

Zauważmy, że zarówno białe jak i czarne dość ostro chwyciły się za matowanie. Ruch jednak należy do białych. Mają one hetmana i wieżę na 7 linii, więc pozostaje jedynie pytanie na którym polu w pobliżu króla dać mata. Mamy do dyspozycji 3 pola: f7, g7 i h7. Pierwsze z nich broni goniec c4, nad bezpieczeństwem kolejnego czuwa hetman, zaś trzecie jest bronione przez konia z f8. Jeśli dobrze się przyjrzymy to zobaczymy, że możemy wymusić likwidację obrońcy, tak aby czarne nie mogły dobrać się do naszego króla. Najprościej (często także najefektywniej) jest to zrobić dając jednocześnie szacha. Przyglądamy się uważnie…iiii… mamy! Tak, wieża z pola f3 może zlikwidować obrońcę pola h7 z szachem. Tak więc: 1.Rxf8+ Bxf8 2.Qh7#. Zauważmy, że gdybyśmy zlikwidowali skoczka gońcem (bez szacha), wówczas hetman czarnych daje mata stając na polu d1.

Kolejnym motywem jest tak zwany „desperado” (kamikadze). Chodzi w nim o to, aby przed zwykłym pobiciem bierki, poświęcić (tę bierkę, która i tak miała zginąć) za coś jeszcze bardziej wartościowego. Przykładowo: oba skoczki napadają wzajemnie na niebronionego hetmana przeciwnika. Co wtedy? Oddać hetmana za jakąś bierkę (najlepiej z szachem), a następnie pobić tego, który był do wzięcia. Co w zamian zyskujemy? Otóż dzięki temu technicznemu zagraniu jesteśmy w stanie zyskać dodatkowy materiał. W innym wypadku doszłoby jedynie do zwykłej wymiany.

W ostatnim ruchu czarne napadły skoczkiem na hetmana. W tym momencie oba skoczki atakują hetmany, które nie są bronione. Ruch mają białe. Co zrobić. Jeśli pobiją swoim skoczkiem hetmana, wówczas czarne zrobią to samo i dojdzie jedynie do wymiany. A jak należy zagrać, aby coś zyskać? Otóż pójść na desperata! Jak? Pobić cokolwiek (im droższe tym lepiej), a jak jeszcze można to i z szachem! Rozwiązanie jest już oczywiste, prawda?
Oto one: 1.Qxg8+ Bxg8 2.Nxe2. Zobaczmy jaki bilans: białe zyskały wieżę i hetmana, a straciły jedynie hetmana. Przed tym taktycznym manewrem miały lekką figurę do tyłu, a teraz mają jakość do przodu i pozycję lekko wygraną. Pamiętajmy, że manewr desperado może wykonywać każda figura – jeśli zrozumiemy sens i mechanizm działania tego motywu, to wierzę, że w naszych partiach będziemy mieli okazję go wykorzystać przy nadarzającej się okazji.

Ostatnim omawianym motywem będzie przeciążenie. Jest to typowy motyw, w którym jedna z bierek (może być figura albo też pion) wykonuje zbyt dużo zadań. Przeciążenie polega na tym, iż dana bierka broni zbyt wielu obiektów jednocześnie. Rozbijając jednego obrońcę sprawiamy, że inna bierka pozostaje bezbronna. A teraz mały przykładzik.

Diagram zawiera dwa przykłady – pierwszy z nich po lewej stronie, zaś drugi po prawej. Najpierw przyjrzyjmy się pierwszemu przykładowi (wieże na polach a1 i c1, oraz skoczki na a7, c7 i goniec b8). Goniec jednocześnie broni dwóch skoczków. Natomiast oba skoczki są atakowane. Z uwagi na to, wystarczy pobić dowolną wieżą jednego skoczka i po odbiciu go przez gońca, pobić następnego. W wyniku tej wymiany tracimy wieżę, lecz zyskujemy 2 lekkie figury. Jeśli czarne nie pobiją wieży, wówczas zabieramy za darmo lekką figurę. Proste? To jeszcze jeden przykład – po prawej. Atakowane są goniec i skoczek. Jeśli pobijemy wieżą najpierw gońca, wówczas skoczek na f5 będzie niebroniony. Tak więc wieża bije najpierw gońca, a następnie (po pobiciu jej przez skoczka) druga więżą bije (już niebronionego) skoczka. Efekt? Taki sam jak poprzednio – za wieżę otrzymaliśmy dwie lekkie figury.


Przypominam, że lista wszystkich motywów wraz z proponowaną literaturą (zbiorami zadań) pomocną w ich przećwiczeniu znajduje się tutaj:

Lista motywów taktycznych oraz książki i zbiory zadań do nauki taktyki: od poziomu podstawowego do średniego (1000-1600):
http://beginnerchessimprovement.blogspot.com/2011/10/ksiazki-i-zbiory-zadan-do-nauki-taktyki.html

Na tym kończymy podstawowy wykład (kurs) dotyczący motywów taktycznych. Pragnę zaznaczyć, że wszystkie te motywy mogą wzajemnie się przeplatać. Im więcej motywów pojawia się jednocześnie, tym większa skala trudności - wówczas mówimy o pozycji nasyconej taktycznymi motywami albo bardziej trywialnie - o pozycji na skraju noża. Pamiętajmy, że zawsze obroną przed dowolnym z powyższych motywów będzie stworzenie ważniejszej (silniejszej) groźby. Przykładowo jeśli przeciwnik robi nam podwójny atak na niebronione figury, to odejście jedną z nich i stworzenie groźby mata (w 1 ruchu) powinno skutecznie skłonić go ku temu, aby (przynajmniej chwilowo) nie brał tej drugiej.

Mam nadzieję, że to krótkie wprowadzenie w świat taktyki może być dla was dobrą zachętą do tego, aby poszukać i zgłębić temat w dostępnej literaturze dotyczącej taktyki: na chwilę obecną jest dostępnych co najmniej kilkanaście książek omawiających problematykę taktyki (oraz kombinacji) jak też zbiory zadań w których są tysiące zadań dzięki którym możemy sprawdzić nasze "taktyczne oko".