Lista motywów taktycznych oraz książki i zbiory zadań do nauki taktyki: od poziomu podstawowego do średniego (1000-1600)

Ostatnim razem pisałem na temat wprowadzenia w kolejne etapy nauczania po tym jak gracz opanował wszystkie podstawowe zasady.

Co dalej robić? Wykładać końcówki, debiuty, grę środkową czy też zająć się zagadnieniami strategii? Otóż moim zdaniem nieco inna kolejność. Mianowicie następnie należy stopniowo pokazywać (wprowadzić) w świat taktyki. Tym światem są tak zwane motywy taktyczne. Są one bardzo dobrze znane i przykładową listę (wraz z prostymi przykładami) można zobaczyć chociażby tutaj: http://pl.chesstempo.com/tactical-motifs.html

Od razu dodam, że spis wszystkich zamieszczonych motywów przedstawia przykłady wszystkich motywów taktycznych używanych na stronie Chess Tempo. Moim zdaniem nie jest to najlepszy spis, ale powinien w zupełności wystarczyć, aby się zorientować o czym mowa.

Poniżej na własne potrzeby opracowałem 20 najbardziej popularnych motywów taktycznych. Niebawem postaram się zebrać je i opracować – jeśli będzie okazja to spróbuję na blogu stopniowo pokazywać je po 1-2 przykłady. Oto moja lista:

Najczęściej spotykane motywy taktyczne w szachach:
1) podwójne uderzenie lub podwójny atak (w tym widełki pionem lub skoczkiem)
2) odciągnięcie
3) zaciągnięcie
4) wieczny szach (uzyskanie remisu dzięki tej formie)
5) pat (uzyskanie remisu dzięki tej formie)
6) zwolnienie (oswobodzenie) linii lub pola
7) odkryty atak (także nazywany atakiem z odsłony)
8) odkryty szach (szach z odsłony)
9) podwójny szach
10) przesłona (zwana także zasłoną)
11) związanie
12) szpila
13) rentgen
14) słabość 1 (8) linii
15) wtrącony ruch
16) blokada (odcięcie pola)
17) zamykanie figury
18) usunięcie (pobicie) obrońcy
19) desperado (kamikadze)
20) przeciążenie

Od razu podkreślę, że lista ta nie musi być kompletna – jest to jedynie wskazówka ku temu, aby w procesie nauczania nie przeoczyć najbardziej istotnych elementów taktyki. Mam jednak nieodparte wrażenie, że obejmuje ona 95-100% wszystkich proponowanych przypadków opisywanych w literaturze szachowej.

Na koniec warto podkreślić, że motywy te omawiamy początkowo osobno, lecz stopniowo staramy się je łączyć ze sobą. W praktyce bowiem na wyższym poziomie spotykamy się z wieloma motywami jednocześnie, a nie z poszczególnymi występującymi w izolacji.

Warto także podawać na początek przykłady nie dłuższe niż 2-3 ruchowe. Celem bowiem nie jest zamęczenie ucznia, lecz pokazanie możliwości jakie oferują motywy taktyczne. Dopiero jeśli nasz podopieczny będzie bardzo płynnie orientował się w nich, wówczas należy podawać coraz bardziej skomplikowane przykłady. Moim zdaniem – na początek najlepsze jest pokazanie i dokładne przeanalizowanie i omówienie 2-3 przykładów na dany temat… aniżeli zrobienie 10-20 po łebkach. Oczywiście poza omówieniem teoretycznym warto także dawać przykłady do rozwiązywania (można – a nawet należy – [za]dawać także pracę domową).

A jaką literaturę (książki i zbiory zadań) można wykorzystywać przy nauczaniu taktyki? Obecnie jest tego naprawdę dość sporo, jednak w rodzimym języku trudno znaleźć coś konkretnego.

Polecić należy jednak co najmniej 2 pozycje (obie w języku polskim):
1) Teoria kombinacji szachowych według dr Tarrascha – opracował Bogdan Zerek (127 str)
2) Tajemnice taktyki szachowej – Martin Weteschnik (231 str)

Pierwsza z nich jest krótkim przewodnikiem po motywach z kilkoma przykładami, natomiast druga bardziej rozbudowanym podręcznikiem do nauki taktyki (teoria wraz z ćwiczeniami).


Poniżej znajdziemy listę książek (zbiorów zadań) dotyczącą taktyki
http://www.caissa.pl/sklep/?p=productsList&iCategory=13&sName=Taktyka%28Kombinacje%29

Wśród nich warto wymienić zbiory zadań, które będą BARDZO pomocne dla uczniów, którzy chcą szybko opanować najważniejsze uderzenia taktyczne – dla osób od poziomu 1000 do 1600.

Klasyka (czyli to co przerabiają uczniowie w byłym ZSRR od kilkunastu lat). Są to dwa zbiory zadań, które dają możliwość przejścia od zadań typu mat w 1, do zadań na wygrywanie materiału (wygraj hetmana, wieżę, gońca, skoczka), aż po pozycje typu „co byś zagrał?”.

1) Iwaszczenko S. „The Manual of Chess Combinations” tom Ia: 719 kombinacji dla dzieci i początkujących, posegregowanych według stopnia trudnosci.

2) Iwaszczenko S. „The Manual of Chess Combinations” tom Ib: 719 kombinacji dla dzieci i początkujących, posegregowanych według stopnia trudnosci (kontynuacja części 1)

Z kolei jedne z najlepszych zbiorów zadań jakie ostatnio się ukazały (mam na myśli jakość w stosunku do ceny). Oba z nich posiadam i wysoko sobie cenię (zwłaszcza w pracy z dziećmi, które nie mają jeszcze dobrze opanowanych podstaw taktycznych).

3) Dobryniecki P. „Podwójne uderzenie”; Książka zawiera 240 zadań i 12 zadań do samodzielnego rozwiązania. Ponadto także 42 mini-testy (wraz z podanymi bezpośrednio rozwiązaniami) na podstawie wykorzystania podwójnego uderzenia w partiach turniejowych (w większości kończących się w 25-30 ruchach).

4) Dobryniecki P. „Związanie”; Książka zawiera 300 zadań i 52 mini-testy (wraz z podanymi bezpośrednio rozwiązaniami) na podstawie wykorzystania związania w partiach turniejowych (w większości kończących się w 25-30 ruchach).


Natomiast w przypadku, gdy chcemy ocenić wiedzę adepta sztuki szachowej poprzez testy (sprawdzające nabytą wiedzę), wówczas jedne z lepszych pozycji (do poziomu 3 kategorii) to według mnie:

5) W. Konotop, S. Konotop „Testy po taktyce dla szachistów IV kategorii”

6) W. Konotop, S. Konotop „Testy po taktyce dla szachistów III kategorii”

Każda z książek zawiera 50 testów każdy z których ma 12 pozycji do rozwiązania

Jeśli zaś mamy ambitnych podopiecznych, którzy czują się WYJĄTKOWO mocno w taktyce (zbiór zadań dla graczy z siłą co najmniej poziom 3 kategorii!), to polecam poniższe zbiory zadań:

Seria „2000 zadań szachowych dla 1-2 kategorii” i następujące części:
Część 1: „Związanie. Podwójne uderzenie”;
Część 2: „Odciągnięcie. Zaciągnięcie”;
Część 3: „Różne kombinacje”
Część 4: „Końcówki szachowe”

Podsumowując: obecnie jest już znacznie łatwiej nauczać podstaw taktyki szachowej (zarówno motywów jak i dawać konkretne przykłady). Jest także literatura (w tym zbiory zadań) w języku angielskim, niemniej zwykle jest nieco trudniej dostępna, a przede wszystkim dużo droższa. Warto więc zwrócić uwagę na to, aby znaleźć odpowiednie materiały do nauczania na konkretnym poziomie danego zawodnika (pasjonata szachowego). Nie muszę chyba dodawać, że szybkie rozpoznawanie motywów taktycznych jest możliwe dopiero po (efektywnym) rozwiązaniu co najmniej kilkuset (a najlepiej kilku tysięcy) zadań. W przeciwnym wypadku konieczne będzie liczenie i poszukiwanie czegoś, co przeciętny zawodnik na poziomie 1900-2000 widzi "z zamkniętymi oczami". Nie ma sensu wyważać otwartych drzwi: zwłaszcza jeśli nie jest to konieczne

PS. Lista powstała po to, aby pomóc wszystkim zainteresowanym. Poprzednia cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem, więc postanowiłem stworzyć tę oto pomoc, aby łatwiej było zorientować się co do wyboru tego co może najbardziej odpowiadać naszym potrzebom.